Văn hóa làm việc 996 – khái niệm chỉ việc làm từ 9 giờ sáng đến 9 giờ tối, sáu ngày một tuần – bắt đầu như một hệ thống không chính thức tại các công ty công nghệ Trung Quốc hiện đã lan sang phương Tây, dưới sự thúc đẩy của áp lực cạnh tranh và đua đòi hiệu suất theo mô hình sản phẩm AI tiên tiến.
Thời kỳ đầu, Silicon Valley từng nổi tiếng với chế độ làm việc linh hoạt, chú trọng sự cân bằng và sáng tạo cá nhân. Tuy nhiên hiện tại, nhiều nhà sáng lập, đặc biệt ở lĩnh vực AI, công khai yêu cầu nhân viên cam kết tuân theo lịch làm việc dài ngày như là “văn hóa làm việc siêu năng suất”.
Rilla, startup AI khoảng 80 nhân viên, yêu cầu tất cả làm theo lịch 996 sau khi thông báo cung cấp cơm trưa, tối tại văn phòng, cả thứ bảy. Một số nhân viên đã chọn tham gia lịch trình dày đặc này sau khi được đề nghị tăng lương và thưởng cổ phần.
Thực tế lan rộng sang cả những khu vực vốn có luật lao động chặt chẽ như California, nơi nhiều startup AI bị đánh giá vi phạm luật hợp đồng vì không phân loại đúng vị trí và trả lương làm thêm. Vẫn có những người sáng lập mời tuyển nhân viên xem xét điều kiện làm việc 996 như điều kiện tiên quyết trước phỏng vấn.
Calvin French-Owen, cựu nhân viên OpenAI mới đây đã kể lại trải nghiệm của mình tại công ty nổi tiếng bậc nhất Thung lũng Silicon. Trong giai đoạn nước rút, anh thường bắt đầu ngày làm việc từ 7 giờ sáng, trở về nhà sau nửa đêm và tiếp tục cống hiến cả cuối tuần. Anh cố gắng dành thời gian chăm con, nhưng lịch trình như vậy gần như không thể duy trì lâu dài. Có thời điểm, cả nhóm làm việc đến mức cạn kiệt năng lượng.
Với Calvin, đây là quãng thời gian làm việc vất vả nhất trong gần một thập kỷ. Anh hầu hết làm tới 22 giờ hoặc quá nửa đêm, thức dậy lúc 5h30 để chăm con, đến văn phòng lúc 7h và làm việc cả ngày cuối tuần. Tất cả nhóm gồm 8 kỹ sư, 4 nhà nghiên cứu, hai nhà thiết kế, hai giám sát code và một quản lý dự án cũng tất bật chạy chương trình, viết và tinh chỉnh code…
“Tôi chưa từng thấy bất kỳ tổ chức lớn nhỏ nào đạt tốc độ từ lúc chuyển ý tưởng thành sản phẩm hoàn chỉnh trong một khoảng thời gian ngắn như vậy”, anh nói.
Chính sự thần tốc này khiến nhiều người đặt câu hỏi về tính bền vững. Khi tất cả đều được thúc đẩy bởi tham vọng to lớn – xây dựng trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI), thay đổi cách thế giới hoạt động, phổ cập AI cho hàng tỷ người – thì những yếu tố như sức khỏe tinh thần, thời gian cá nhân hay cân bằng công việc - cuộc sống dễ dàng bị xem nhẹ. Calvin thừa nhận, anh tự hào khi thấy sản phẩm mình góp phần xây dựng có ảnh hưởng đến hàng triệu người, nhưng đồng thời, vì quá kiệt sức, anh quyết định nghỉ việc.
Một nghiên cứu xã hội học chỉ ra rằng 996 được duy trì qua cơ chế kiểm soát tinh vi: không chỉ là giám sát trực tiếp, mà còn là sự điều khiển về giá trị và tâm lý. Nhân viên bị thúc ép bởi chuyện mất việc, bị xem là vô dụng nếu không tuân theo.
Rilla chuyên bán phần mềm được thiết kế cho các nhà thầu, giúp ghi lại cuộc trò chuyện với khách hàng tiềm năng và hướng dẫn cách đàm phán mức giá tốt hơn. Startup này cho biết, gần như toàn bộ đội ngũ gồm 80 nhân viên của mình đều tuân theo lịch 996.
Sự lan truyền sang Silicon Valley cho thấy một bước chuyển mới trong văn hóa công nghệ toàn cầu: các startup AI tại Mỹ tin rằng nếu không làm như vậy sẽ không thể cạnh tranh với tốc độ và nguồn lực từ Trung Quốc. Trong một số startup, sử dụng mô hình làm thêm 996 trở thành điều kiện cơ bản, thậm chí yêu cầu mô hình 007.
“Sự thật là, Trung Quốc đang áp dụng chế độ 007 - từ nửa đêm đến nửa đêm, 7 ngày một tuần - và họ có đội ngũ làm việc luân phiên. Nếu muốn xây dựng công ty trị giá 100 triệu USD, bạn có thể làm 5 ngày một tuần. Nhưng nếu muốn xây dựng công ty 10 tỷ USD, bạn phải làm 7 ngày”, nhà đầu tư mạo hiểm người Anh Harry Stebbings nói.
Văn hóa 996 hay 007 từ Trung Quốc đã đưa vào Thung lũng Silicon như một triết lý làm việc cường độ cao, biến từ một phong trào bị phản ứng dữ dội thành một tuyên ngôn năng suất được một số startup AI hiện đại kỳ vọng. Nhưng nhìn lại, đây là câu chuyện về cách thị trường toàn cầu đang tái tạo vòng quay làm việc trong khi thiếu sự cân nhắc đến con người - và liệu tốc độ có luôn đồng nghĩa với sáng tạo? Nếu không có giới hạn rõ và kiểm soát xã hội pháp lý, mô hình này có thể tạo ra hậu quả ngược: nhân viên kiệt sức, đổi mới bền vững mất đi, và cuối cùng là một chu kỳ “burnout” thay vì thành công thực thụ.
Tại các công ty trọng điểm như Huawei, việc thực thi văn hóa 007 được công khai như một phần không thể thiếu để xây dựng chuỗi cung ứng chip bản địa, tuyển dụng nhân sự giàu kinh nghiệm từ Intel, TSMC, ASML hay Applied Materials, với mức lương gấp đôi thị trường để thu hút người tài. Tuy không có số liệu thống kê đầy đủ, nhiều nghiên cứu cho thấy số giờ làm việc thực tế của dân công sở Trung Quốc cao gấp 1,2–1,3 lần so với tiêu chuẩn quốc tế. Văn hóa này khởi nguồn từ thập niên 1970, khi Trung Quốc thúc đẩy phát triển kinh tế bằng mọi giá.
“Một số vị CEO và quản lý tìm cách biến nhân viên thành biểu tượng của công việc chăm chỉ: những người làm thêm giờ không chỉ được vinh danh, mà còn được trưng tên như một nhân viên kiểu mẫu”, một người trên Reddit bình luận.
Thực tế cho thấy 007 không phải con đường duy nhất dẫn tới tăng trưởng — với nguy cơ giảm sáng tạo, tuổi thọ nghề nghiệp và sự tan biến của giá trị con người dưới áp lực lao động. Sự xuất hiện của phong trào “nằm thẳng”, phản biện từ các chuyên gia lao động và việc chính phủ ngày càng giám sát chặt chẽ giờ làm thêm cho thấy mô hình này đang đứng trước bờ vực buộc phải thay đổi trong thời đại mới.
Theo: The Wired, SCMP
