Khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố vào tháng 11 năm ngoái rằng Elon Musk sẽ đứng đầu một sáng kiến cải tổ chính phủ nhằm tăng hiệu quả vận hành, nhiều tỷ phú và doanh nhân đồng cấp đã bày tỏ sự phấn khích.
Shaun Maguire, đối tác tại quỹ đầu tư mạo hiểm Sequoia Capital nhận định ý tưởng này là “một trong những điều tuyệt vời nhất mà tôi từng đọc”. Tỷ phú quản lý quỹ đầu cơ Bill Ackman thậm chí còn viết hẳn một hướng dẫn ba bước về cách mà sáng kiến – sau được đặt tên là DOGE – có thể ảnh hưởng đến chính sách công. Ngay cả Thượng nghị sĩ Bernie Sanders cũng đăng bài ủng hộ có phần dè dặt, cho rằng Musk “nói đúng” khi chỉ ra tình trạng lãng phí và gian lận trong ngân sách quốc phòng.
Sự hào hứng đó là dễ hiểu. Rõ ràng chính phủ Mỹ đang cần được cải tổ. Thâm hụt ngân sách là một vấn đề nghiêm trọng, và các vụ gian lận thực sự gây thiệt hại hàng tỷ USD mỗi năm. Trong sự nghiệp kinh doanh, Elon Musk đã xây dựng nhiều công ty đáng kinh ngạc ở những lĩnh vực từng bị cho là bất khả thi. Việc ông có thể cải tổ chính phủ – hoặc ít nhất là gây ra sự thay đổi tích cực – nghe có vẻ hợp lý.
Thế nhưng chỉ sau vài tháng, hầu hết ở Washington đều xem DOGE là một thất bại, còn Musk thì cuối cùng phải rút lui. Liệu điều này có phải là kết cục không thể tránh khỏi? Và nó nói gì về tương lai của nỗ lực cải cách chính phủ?
Musk thông báo rời bỏ vai trò trong chính phủ vào ngày 28/5 thông qua một bài đăng trên mạng xã hội X – nền tảng do chính ông sở hữu. Steve Davis, trợ lý thân cận của ông và được cho là người điều hành phần lớn DOGE, cũng rút lui. Katie Miller – vợ của Stephen Miller (phó chánh văn phòng của ông Trump) và người phát ngôn của DOGE – cũng từ chức.
Hai ngày sau, Musk xuất hiện trong một buổi họp báo cùng ông Trump với một vết bầm đen dưới mắt, được cho là do cậu con trai 5 tuổi – bé X – gây ra. Ông Trump khẳng định đây không phải là sự rút lui hoàn toàn: Musk sẽ vẫn đóng vai trò cố vấn. Để tri ân, ông Trump trao tặng Musk một “chìa khóa vàng” như biểu tượng của sự nghỉ hưu.
Việc rút lui diễn ra sau hai cuộc phỏng vấn – một với tờ Washington Post, một với đài CBS – trong đó Musk thừa nhận rằng mình đạt được ít tiến triển hơn mong đợi.
Trên thực tế, Musk đã không hoàn thành phần lớn những gì từng cam kết. Sau khi tuyên bố sẽ tiết kiệm 2.000 tỷ USD cho ngân sách liên bang, ông cắt giảm viện trợ nước ngoài và sa thải hàng chục nghìn nhân viên. Tuy nhiên, viện trợ quốc tế và tiền lương liên bang chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng chi tiêu chính phủ. Theo số liệu mà DOGE công bố (dù gây tranh cãi), chương trình đã giúp tiết kiệm được 175 tỷ USD. Trong khi đó, theo Bộ Tài chính Mỹ, chi tiêu thực tế vẫn tiếp tục tăng.
Mặc dù tiếp cận những hệ thống dữ liệu nhạy cảm nhất của chính phủ, các kỹ sư trẻ của Musk cũng không tìm ra nhiều vụ gian lận như mong đợi.
Khác với những nỗ lực cải cách hợp lý từng được triển khai ở Washington, chiến dịch cải tổ của Musk lại dựa trên nhiều thuyết âm mưu. Musk cáo buộc đảng Dân chủ biến chính phủ thành công cụ chuyển tiền cho người nhập cư bất hợp pháp. Ông cho rằng chính phủ liên bang có hàng loạt “nhân viên ma” không hề tồn tại. Ông còn khẳng định các văn phòng chính phủ ở Washington vắng tanh đến mức bị người vô gia cư chiếm đóng. Không điều nào trong đó là sự thật.
Gian lận và chi trả sai có thể gây thiệt hại hàng trăm tỷ USD mỗi năm – theo Văn phòng Kiểm toán Chính phủ (GAO). Nhưng để phát hiện ra những sai phạm này cần đến các chuyên gia kế toán pháp lý và những người am hiểu chính sách sâu sắc – nhóm người mà Musk nhanh chóng làm mất lòng.
Thay vì tập trung vào các điểm nóng chi tiêu, Musk lại sa thải hàng loạt nhân viên – dù tiền lương chỉ chiếm chưa đến 5% chi tiêu liên bang. Việc cắt giảm nhân sự ồ ạt khiến DOGE vướng vào hàng loạt vụ kiện tụng. Cuối cùng, phần lớn các bộ ngành buộc phải quay lại quy trình truyền thống – sa thải nhân viên dựa trên trình tự pháp lý, xét theo thâm niên và công trạng.
TIÊU CỰC
Không phải Musk không tạo ra tác động gì. Nhưng tác động lớn nhất lại mang tính tiêu cực. Theo mô hình dự báo của Brooke Nichols – chuyên gia kinh tế y tế tại Đại học Boston – việc cắt giảm viện trợ nước ngoài của DOGE có thể đã khiến 300.000 người tử vong, trong đó có 200.000 trẻ em, vì đói hoặc mắc bệnh truyền nhiễm.
Tại Mỹ, DOGE khiến đội ngũ công chức liên bang rơi vào trạng thái hoảng loạn và mất tinh thần. Nhóm kỹ sư trẻ dưới trướng Musk hành xử như “đội hành pháp”, sử dụng quyền kiểm soát hệ thống máy tính để gây áp lực lên các công chức kỳ cựu. Những ai chống đối – như Viện Hòa bình Hoa Kỳ (do Quốc hội thành lập) – bị cưỡng chế đóng cửa. (Viện này sau đó được mở lại nhờ phán quyết của tòa án).
Điều trớ trêu là nếu DOGE được triển khai ở quy mô nhỏ hơn, tập trung hơn thì có thể đã mang lại kết quả tích cực. Max Stier – đại diện tổ chức phi lợi nhuận Partnership for Public Service – nhận xét: “Nhận định rằng chính phủ Mỹ cần hiện đại hóa là hoàn toàn đúng”.
Nhiều vấn đề hiện nay bắt nguồn từ việc các công chức bị bó buộc trong rừng quy định phức tạp, còn những người gây ra các dự án đội vốn, trì trệ thì chẳng ai bị xử lý. Trực giác của Musk rằng nhiều quy tắc có thể – và nên – được phá bỏ là hoàn toàn hợp lý. Đáng tiếc thay, chính những hành động của DOGE khiến bất kỳ nỗ lực cải cách nghiêm túc nào trong tương lai càng trở nên khó khăn hơn.
Theo: The Economist
