Trong nhiều năm, Apple đã trở thành biểu tượng toàn cầu của sự phụ thuộc vào Trung Quốc trong sản xuất phần cứng. iPhone – sản phẩm mang lại phần lớn doanh thu cho Apple – gắn chặt với chuỗi cung ứng khổng lồ ở Thâm Quyến, Quảng Đông, nơi Foxconn và hàng trăm nhà thầu phụ hoạt động như một hệ sinh thái hoàn chỉnh.
Chính sự phụ thuộc này từng mang lại lợi thế về chi phí và tốc độ sản xuất, nhưng cũng khiến Apple đối mặt với rủi ro lớn khi căng thẳng Mỹ - Trung leo thang, và đặc biệt lộ rõ trong giai đoạn đại dịch với chuỗi cung ứng tê liệt.
Hơn một thập kỷ sau, Mark Zuckerberg lại rơi vào tình thế quen thuộc. Các sản phẩm kính thông minh (AR/VR) thế hệ mới của Meta, bao gồm Hypernova chuẩn bị ra mắt, vẫn gắn chặt với Goertek – tập đoàn phần cứng Trung Quốc có trụ sở tại Sơn Đông.
Dù Meta đã chuyển một phần dây chuyền Quest sang Đông Nam Á, hay cố gắng tìm nhà cung ứng tại Nhật Bản và Mỹ, thực tế cho thấy Goertek nắm trong tay những linh kiện quan trọng nhất: từ thiết bị quang học micro-nano, module hiển thị cho tới quy trình lắp ráp ổn định mà ít đối thủ nào thay thế được.
Sự lặp lại khó tránh
Điều trớ trêu là Mark Zuckerberg từng là một trong những tiếng nói lớn kêu gọi Washington phải thắng Trung Quốc trong cuộc đua trí tuệ nhân tạo. Thế nhưng chính Meta, trong nỗ lực hiện thực hóa "vũ trụ ảo" rồi chuyển trục sang "AI", lại để các sản phẩm chủ lực phụ thuộc nặng nề vào một nhà cung ứng Trung Quốc.
Nhiều chuyên gia gọi đây là "khoảnh khắc Apple" của Mark Zuckerberg: lợi ích trước mắt về chi phí, tốc độ và tính ổn định che mờ rủi ro địa chính trị dài hạn.
Tâm điểm của vấn đề là mối quan hệ giữa Meta và Goertek, nhà sản xuất phần cứng hàng đầu của Trung Quốc. Goertek không chỉ là đối tác sản xuất chính cho các sản phẩm VR Quest và kính thông minh Ray-Ban Meta, mà còn đang dần trở thành một "cánh tay nối dài" không thể thiếu trong chuỗi cung ứng của Meta.
Theo một số báo cáo, Meta có thể sẽ chuyển giao nhiều hơn trách nhiệm thiết kế và phát triển các thiết bị thực tế ảo (VR) và thực tế hỗn hợp (MR) cho các nhà sản xuất như Goertek trong tương lai, có thể là từ năm 2030. Điều này sẽ cho phép Meta tập trung vào mảng phần mềm, một mảng kinh doanh có lợi nhuận cao hơn. Goertek được coi là đối tác đáng tin cậy và ổn định nhất để thực hiện chiến lược này.
Sự phụ thuộc này càng gây chú ý khi Goertek không chỉ sản xuất theo đơn đặt hàng mà còn mở rộng thế lực qua các thương vụ thâu tóm ở Trung Quốc và Anh, tạo thế "khóa chặt" Meta trong chuỗi cung ứng.
Goertek đã thực hiện một chiến lược thâu tóm và đầu tư bài bản, mua lại các công ty sản xuất linh kiện quang học cốt lõi như Shanghai OmniLight và hỗ trợ tài chính cho Plessey ở Anh. Điều này cho phép Goertek độc quyền kiểm soát các bộ phận quan trọng nhất của kính thông minh, khiến Meta gần như không có lựa chọn thay thế.
Sự phụ thuộc này càng trở nên rõ ràng khi Goertek được xác nhận là nhà sản xuất của kính "Hypernova" thế hệ mới, một sản phẩm được coi là cầu nối quan trọng cho tương lai AR của Meta.
"Goertek rất quyết liệt. Ngay từ đầu, họ đã nhận thấy cơ hội trời ban", nguồn tin của tờ Financial Times (FT) cho hay. "Meta không còn lựa chọn nào khác ngoài việc hợp tác với họ vì họ là nhà cung cấp ổn định và đáng tin cậy nhất cho các linh kiện chính."
Đây là tình huống Apple từng trải qua khi chỉ cần một gián đoạn ở Trung Quốc là toàn bộ kế hoạch ra mắt sản phẩm bị đe dọa.
Câu hỏi đặt ra hiện nay là liệu Meta có đủ kiên nhẫn và nguồn lực để dần tháo gỡ "vòng kim cô" Trung Quốc? Đông Nam Á nổi lên như một lựa chọn khả dĩ, nhưng hiện mới chỉ đóng vai trò là điểm lắp ráp, chưa đủ năng lực cung cấp linh kiện tinh vi. Nhật Bản và Mỹ có lợi thế về công nghệ, nhưng chi phí cao và quy mô hạn chế khiến việc thay thế toàn diện khó diễn ra trong một sớm một chiều.
Mặc dù Mark Zuckerberg có thể biện minh rằng Meta đã "đa dạng hóa" chuỗi cung ứng, nhưng thực tế giống như Apple trước đây: sự đa dạng chỉ là lớp vỏ, còn lõi công nghệ và năng lực sản xuất tinh vi vẫn nằm trong tay Trung Quốc.
Khi Apple bắt đầu tìm cách giảm phụ thuộc, họ đã mất hàng năm trời và tiêu tốn hàng tỷ USD để xây dựng năng lực ở Ấn Độ và Đông Nam Á, nhưng đến nay Trung Quốc vẫn giữ vai trò trung tâm. Meta có thể đang đi theo đúng quỹ đạo ấy, chỉ khác ở chỗ thị trường kính thông minh và thiết bị AR/VR còn mong manh, dễ tổn thương hơn so với thị trường smartphone vốn đã trưởng thành.
Xung đột
Nền tảng Facebook đã bị cấm ở Trung Quốc vào năm 2008, nhưng Mark Zuckerberg vẫn tiếp tục vận động hành lang để mở rộng dịch vụ của mình tại quốc gia này. Những nỗ lực đó đã thất bại, tạo điều kiện cho các đối thủ Trung Quốc nắm quyền kiểm soát thị trường.
Quay trở lại với câu chuyện, các chiến lược của Goertek trước đây đã gây lo ngại cho Meta. Năm 2022, công ty mẹ của Facebook phát hiện ra rằng tập đoàn Trung Quốc đã bắt đầu bán một phiên bản rẻ hơn của mẫu kính VR trên các nền tảng thương mại điện tử địa phương.
Các giám đốc điều hành của Meta đã tranh luận về việc khởi kiện nhà cung cấp Trung Quốc, nhưng cuối cùng đã quyết định không theo đuổi vụ kiện.
Phía Goertek phủ nhận việc bán kính VR của riêng mình, đồng thời cho biết thêm rằng họ "luôn tuân thủ nghiêm ngặt tất cả các thỏa thuận và điều khoản thương mại đã ký với các đối tác, tuân thủ các hoạt động hợp pháp và tuân thủ pháp luật, đồng thời tôn trọng và bảo vệ tối đa quyền sở hữu trí tuệ và chiến lược kinh doanh của đối tác."
Hãng Goertek sản xuất tai nghe thực tế ảo Quest của Meta và kính thông minh Ray-Ban nổi tiếng, đồng thời cung cấp một số linh kiện cho công ty. Meta cũng nhập linh kiện từ các nhà cung cấp khác từ các quốc gia như Nhật Bản và Mỹ.
Tập đoàn Meta cho biết: "Chúng tôi có một chuỗi cung ứng mạnh mẽ và đa dạng, vì vậy chúng tôi không phụ thuộc hoàn toàn vào bất kỳ nhà sản xuất nào, và chúng tôi liên tục xem xét và khám phá các cơ hội chuỗi cung ứng trên toàn thế giới."
Meta đã mua lại nhà sản xuất tai nghe thực tế ảo Oculus vào năm 2014, đổi tên tai nghe thành Quest khi công bố kế hoạch trị giá hàng tỷ USD vào năm 2021 để xây dựng một "siêu vũ trụ" chứa đầy hình đại diện, mà theo họ sẽ được truy cập bằng các thiết bị đeo.
Kính Ray-Ban Meta, được Meta hợp tác bán với tập đoàn kính mắt EssilorLuxottica và tích hợp loa cùng camera, đã bất ngờ gây sốt với người tiêu dùng sau khi ra mắt vào tháng 9/2023, bán được 2 triệu cặp vào tháng 2/2025.
Theo nguồn tin nội bộ, kính thông minh Hypernova của Meta sẽ lần đầu tiên có màn hình nhỏ trên một trong hai tròng kính, hiển thị thông báo hoặc phản hồi từ trợ lý AI của Meta lên thế giới thực.
Tỷ phú Mark Zuckerberg muốn xây dựng Meta thành "nhà vô địch AI" của Mỹ. Tuy nhiên nếu không giải quyết bài toán chuỗi cung ứng, ông đang lặp lại chính sai lầm mà Apple vẫn đang chật vật tháo gỡ. Và lần này, sự ràng buộc không chỉ mang tính kinh tế, mà còn gắn với một cuộc cạnh tranh địa chính trị Mỹ-Trung khốc liệt hơn bao giờ hết.
*Nguồn: FT, Fortune, BI
