Giật cô hồn từ chỗ là tục lệ văn hóa tốt đẹp giờ biến tướng với những nhóm đi tranh cướp đồ cúng (ảnh chụp tại phường Chợ Lớn, TP.HCM) - Ảnh: AN VI
Tiến sĩ tâm lý học Đào Lê Hòa An - Ảnh: NVCC
Thay vì hình ảnh trẻ con, người dân vui vẻ nhặt vài món bánh kẹo, nhiều thanh niên kết bè tạo ra cảnh tượng hỗn loạn, tranh giành, bạo lực không chỉ gây nguy hiểm cho người đi đường, cho chính gia chủ mà còn tạo hình ảnh xấu xí, méo mó về văn hóa Việt Nam, biến một nét văn hóa tâm linh thành "lễ hội" của lòng tham và sự hung hãn.
Dưới góc độ tâm lý, cần tách bạch hai khái niệm "cúng cô hồn" và "giật cô hồn". Tập tục "cúng cô hồn" vẫn còn giá trị nhất định, giúp con người giải tỏa những lo lắng, bất an, mang lại cảm giác bình yên, tin rằng mình đang làm việc thiện, giúp đỡ các vong hồn và tích đức cho bản thân, gia đình.
Đây cũng là việc gắn kết cộng đồng và gia đình khi cùng chuẩn bị mâm cúng, con cháu hiểu thêm về tín ngưỡng của ông bà, cha mẹ. Tập tục này còn giáo dục về lòng nhân ái, sự sẻ chia, lòng trắc ẩn với những mảnh đời bất hạnh (kể cả khi họ đã khuất), là một giá trị nhân văn cần được gìn giữ.
Nhưng cần xem xét lại một cách nghiêm túc tập tục giật cô hồn, nó có thể từng mang lại niềm vui đơn thuần, hồn nhiên. Dẫu vậy khi biến tướng, nó lại gây ra nhiều tác động tâm lý tiêu cực khiến một số người trẻ coi việc tranh giành, giật đồ của người khác là bình thường, thậm chí là một trò vui, một "chiến tích".
Nhiều thanh niên tham gia chỉ vì bị lôi kéo, hùa theo bạn bè mà không nhận thức được hậu quả. Tâm lý đám đông khiến họ trở nên hung hăng và liều lĩnh hơn. Các gia chủ thay vì cảm thấy bình yên sau khi làm lễ, họ lại phải đối mặt với sự lo lắng, sợ hãi về cảnh tượng hỗn loạn, mất mát tài sản.
Đừng bày ra để... giật
Để giải quyết vấn đề này cần định hướng lại hành vi và nhận thức. Thay vì bày ra để "giật", các gia đình nên chuyển sang hình thức "trao tặng". Hãy chuẩn bị những phần quà nhỏ và sau khi hoàn tất nghi lễ thì trao một cách trật tự cho trẻ em, người có hoàn cảnh khó khăn.
Hành động "trao tận tay" không chỉ văn minh, an toàn mà còn nhấn mạnh được ý nghĩa của sự sẻ chia, tôn trọng. Về mặt tâm lý, nó biến người nhận từ một "kẻ tranh cướp" thành một "người được đón nhận", nuôi dưỡng lòng biết ơn thay vì lòng tham.
Gia đình và nhà trường cũng cần nói chuyện với con em, cho các em hiểu rằng: "Giật đồ của người khác, dù là đồ cúng, vẫn là hành vi sai trái không khác gì ăn cắp, ăn cướp". Cần phải vạch ra ranh giới đạo đức và pháp luật một cách rõ ràng.
Cộng đồng và truyền thông cần lan tỏa những hình ảnh đẹp về việc làm từ thiện, về cách tổ chức cúng lễ văn minh. Đồng thời cần lên án mạnh mẽ những hành vi biến tướng. Điều này sẽ tạo ra một áp lực xã hội tích cực khiến những người có ý định sai trái phải chùn bước.
Nói tóm lại đã đến lúc chúng ta cần "nâng cấp" phong tục cho phù hợp với đời sống văn minh để lòng tốt, sự sẻ chia được thể hiện một cách trật tự và tôn trọng.
* Ông Vương Duy Biên (chủ tịch Hiệp hội Phát triển công nghiệp văn hóa Việt Nam):
Cướp cô hồn rất phản cảm, cần lên án
Hành vi giật đồ cúng cô hồn về mặt thẩm mỹ là rất xấu.
Có những clip quay khi người ta chưa kịp thắp hương, chưa kịp cúng đã nhảy vào giật, từ đó lợi dụng để cướp giật tài sản. Hành động này không thể chấp nhận được và thực ra cũng không đúng truyền thống.
Chúng ta cần tuyên truyền, giáo dục. Báo chí và truyền thông phải lên án những việc này. Thậm chí phải coi đó là hành vi là trộm cắp tài sản, cướp giật tài sản, làm mất trật tự an ninh xã hội.
Đó không còn là vấn đề tín ngưỡng, tâm linh nữa mà là hành vi rất dung tục, phản cảm, cần lên án. Những trường hợp nào điển hình cần có cách răn đe, điều chỉnh lại cho phù hợp.
Việc cúng cô hồn mang tính nhân đạo, có giá trị về tâm linh để an ủi vong hồn những người mất không có gia đình, không có nơi nương tựa. Khi cúng cô hồn, nếu trẻ con hay những người khó khăn, cơ nhỡ, vô gia cư đến lấy thì mang lại nhiều may mắn. Việc tưởng nhớ những người đã khuất là truyền thống văn hóa tốt đẹp của đất nước, nếu làm đúng sẽ giữ gìn được truyền thống.
* Phó giáo sư, tiến sĩ Phan An (nguyên cán bộ nghiên cứu Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ):
Hành vi phi văn hóa
Tập quán cúng cô hồn đã có từ xa xưa đến nay, thể hiện sự quan tâm đến những người đã khuất cô đơn, không được ai thờ cúng. Cúng cô hồn còn thể hiện sự thương xót của những người còn sống dành cho người đã chết bất đắc kỳ tử, không có nơi nương tựa. Tập tục này thể hiện tính cộng đồng, sự sẻ chia "bầu ơi thương lấy bí cùng".
Tuy nhiên thời gian qua cúng cô hồn có nhiều vấn đề như chuyện rải tiền thật chẳng hạn. Nhưng việc lợi dụng tập tục cúng cô hồn để giật đồ hay cướp giật tài sản là hành vi phi văn hóa.
Việt Nam là dân tộc nhân văn, lợi dụng cúng cô hồn để trộm cướp cần phải bài trừ, không thể chấp nhận. Về mặt pháp luật cần áp dụng nghiêm các chế tài mang tính răn đe. Trách nhiệm của cộng đồng rất cần thiết để bảo vệ nét đẹp văn hóa của người Việt.
* Tiến sĩ Trịnh Đăng Khoa (chủ tịch hội đồng Trường ĐH Văn hóa TP.HCM):
Cái gì đẹp thì mới giữ
Cúng cô hồn mang ý nghĩa là để điều xấu qua đi.
Cô hồn theo suy nghĩ tâm linh là những vong hồn vất vơ vất vưởng ngoài đường, cúng để cho họ an, đó là hành động thiện lành mong mọi việc tốt đẹp. Nhưng hiện tại điều đó ngày càng biến tướng, không đẹp trong đời sống tinh thần của chúng ta. Xảy ra sự biến tướng này vì chúng ta không hiểu được giá trị tinh thần.
Người cúng và cả người đi giật cũng phải xác định lại giá trị tâm linh cho đúng.
Khi cúng là giá trị tinh thần, ý niệm, trong tâm thức của mình không nên đặt nặng quá về vật chất cúng. Nhưng hiện một số người cứ thích bày biện quá nhiều vật chất đến mức phô trương, vì vậy dễ làm nảy sinh lòng tham ở những người khác.
Có những người đi giật cô hồn thật sự khó khăn, cần những thứ mà người ta bày cúng. Nhưng có những người cứ té nước theo mưa hoặc xem như trò vui.
Cần xây dựng lại văn hóa cúng kiếng của người cúng, không phải bày nhiều của cải vật chất là "người âm" chứng giám cho mình mà xác định là ở tâm, hướng tới điều tốt đẹp.
Người đi giật, đi giành lại càng không đúng. Người ta đang cúng cô hồn, vong hồn, lý do gì mình là người sống lại đi giật như thế, chẳng khác nào xem mình trong dạng được cúng đó.
Xét đến cùng, nhận thức của người cúng, người đi giật cô hồn đều không đầy đủ. Cúng và giật cô hồn đã trở thành lề thói, tục lệ chứa đựng cả những cái đẹp và chưa đẹp. Cái gì đẹp chúng ta giữ, cái gì không đẹp không đúng mọi người cần phải nhận thức lại.
Bắt khẩn cấp 3 thanh niên giật cô hồn về hành vi... cướp giật tài sản
