Ngày 30 tháng 5 năm 1971, giữa cuộc chạy đua không gian căng thẳng giữa Mỹ và Liên Xô, Cơ quan Hàng không Vũ trụ Hoa Kỳ (NASA) đã âm thầm viết nên một trang sử mới cho ngành thiên văn học nhân loại.
Từ trung tâm vũ trụ Kennedy ở Florida, một tên lửa Atlas-Centaur mang theo con tàu Mariner 9 đã rời bệ phóng, lao vào không gian với mục tiêu đầy tham vọng: trở thành tàu vũ trụ đầu tiên của loài người bay vào quỹ đạo quanh một hành tinh khác – Sao Hỏa.
Dù không ồn ào như những cuộc đổ bộ Mặt Trăng của chương trình Apollo, nhưng sứ mệnh của Mariner 9 đã để lại dấu ấn sâu đậm và âm thầm thay đổi cách chúng ta nhìn nhận Hành tinh Đỏ – nơi từng được tưởng tượng là nơi trú ngụ của “người Sao Hỏa”, và giờ đây là mục tiêu chinh phục kế tiếp trong hành trình vươn ra vũ trụ của loài người.
Mariner 9 là một phần trong chương trình Mariner – chuỗi tàu thăm dò không gian không người lái đầu tiên của Hoa Kỳ.
Mục tiêu đặt ra cho Mariner 9 là đầy thách thức: phải vượt qua khoảng cách hơn 400 triệu km để tiếp cận Sao Hỏa, sau đó đưa bản thân vào quỹ đạo ổn định quanh hành tinh này và tiến hành chụp ảnh bề mặt với độ phân giải chưa từng có, nhằm thu thập thông tin về địa chất, khí quyển và những đặc điểm chưa từng được biết tới.
Chỉ vài ngày trước đó, Liên Xô cũng đã phóng hai tàu vũ trụ Mars 2 và Mars 3 với cùng mục tiêu.
Tuy nhiên, vận may dường như không mỉm cười với người Nga khi cả hai con tàu này đều gặp trục trặc – một bị rơi, một chỉ truyền được dữ liệu trong vài giây.
Trong khi đó, Mariner 9 – sau hành trình kéo dài hơn 6 tháng – đã đi vào lịch sử vào ngày 14 tháng 11 năm 1971 khi trở thành tàu vũ trụ đầu tiên của loài người đi vào quỹ đạo một hành tinh ngoài Trái Đất.
Thế nhưng điều chờ đợi Mariner 9 không phải là một bức tranh rõ ràng về bề mặt Sao Hỏa như mong đợi.
Khi đến nơi, cả hành tinh này đang bị bao phủ bởi một cơn bão bụi khổng lồ – lớn đến mức che kín toàn bộ bề mặt.
Trong gần một tháng, tàu chỉ có thể chụp được những hình ảnh mờ đục, mù mịt bụi đỏ.
Tuy nhiên, các nhà khoa học kiên nhẫn chờ đợi. Và rồi khi cơn bão dần tan đi, Mariner 9 bắt đầu hé lộ những hình ảnh đầu tiên về một thế giới hoàn toàn xa lạ, khác xa mọi tưởng tượng trước đó.
Trên màn hình các nhà khoa học tại phòng điều khiển NASA, từng bức ảnh hiện ra như mở cánh cửa dẫn đến một thế giới hoang sơ, rộng lớn và giàu tính bất ngờ.
Trong số hơn 7.000 bức ảnh được gửi về từ Mariner 9, những phát hiện nổi bật nhất phải kể đến hệ thống hẻm núi Valles Marineris – một “vết nứt” dài gần 4.000 km, sâu tới 7 km, lớn gấp 10 lần Grand Canyon ở Mỹ.
Đây là một trong những cấu trúc địa chất lớn nhất trong Hệ Mặt Trời và được đặt tên theo chính tàu Mariner như một sự tri ân.
Không dừng lại ở đó, Mariner 9 còn phát hiện các ngọn núi lửa khổng lồ, trong đó có Olympus Mons – ngọn núi cao nhất từng biết trong Hệ Mặt Trời, cao gấp ba lần đỉnh Everest.
Bề mặt Sao Hỏa hiện lên đầy các lòng chảo, sông băng khô cằn, và cả dấu tích của những dòng chảy cổ xưa – dẫn tới những nghi vấn ban đầu về việc liệu hành tinh này từng có nước lỏng, và thậm chí là sự sống?
Chưa hết, Mariner 9 còn cung cấp dữ liệu quý giá về hai vệ tinh nhỏ của Sao Hỏa – Phobos và Deimos, giúp mở rộng hiểu biết về hệ thống hành tinh phụ quanh hành tinh đỏ.
Những thông tin này đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc định hướng cho các sứ mệnh thám hiểm tiếp theo, đặc biệt là việc lựa chọn điểm hạ cánh an toàn cho các tàu đổ bộ như Viking 1 và Viking 2 vào những năm sau.
Nhìn từ góc độ công nghệ, Mariner 9 là một kỳ tích. Nó hoạt động liên tục trong hơn 500 ngày, vượt xa thời gian dự kiến ban đầu.
Con tàu không chỉ sống sót trong môi trường đầy bức xạ và lạnh giá của không gian, mà còn xử lý và truyền tải khối lượng dữ liệu khổng lồ về Trái Đất – bằng hệ thống máy tính và cảm biến chỉ mạnh tương đương một chiếc máy tính cầm tay hiện đại ngày nay.
Với sự thành công vượt mong đợi, Mariner 9 đã đặt nền móng cho toàn bộ ngành khoa học hành tinh hiện đại.
Những bức ảnh và dữ liệu của nó đã trở thành tài liệu nền tảng cho hàng chục năm nghiên cứu tiếp theo, từ tàu Viking, Pathfinder, cho tới các sứ mệnh hiện đại như Mars Reconnaissance Orbiter, Perseverance hay thậm chí là kế hoạch đưa con người lên Sao Hỏa trong tương lai.
Năm 1971, khi Mariner 9 bắt đầu nhiệm vụ của mình, con người vẫn chưa có điện thoại di động, chưa có internet, chưa từng biết đến máy tính cá nhân.
Nhưng chính trong bối cảnh tưởng chừng còn đơn sơ ấy, một bước nhảy khổng lồ đã diễn ra – không chỉ trên khía cạnh kỹ thuật, mà còn trong nhận thức của con người về vũ trụ.
Ngày nay, khi chúng ta nhìn lên bầu trời đêm và thấy một đốm đỏ mờ mịt – Sao Hỏa – ít ai nhớ rằng chính ngày 30/5/1971, con tàu nhỏ bé mang tên Mariner 9 đã bắt đầu hành trình vạch ra bản đồ cho cả một hành tinh.
Một hành tinh từng được coi là biểu tượng của chiến tranh và bí ẩn, giờ đây đang dần hiện ra trong ánh sáng khoa học, như một mục tiêu có thể chạm tới – và tất cả bắt đầu từ ngày hôm đó.
