Chỉ trong vòng 2 tháng, ba học sinh - sinh viên tại TP.HCM đã sập bẫy "bắt cóc online", bị lừa đảo hàng trăm triệu đồng dù không hề bị bắt cóc thực sự. Nữ sinh viên L.T.K.Y. (21 tuổi) là nạn nhân mới nhất trong chuỗi vụ lừa đảo "bắt cóc online" tại TP.HCM với thủ đoạn tinh vi nhưng không hề mới.
Ngày 5-7, Y. nhận được cuộc gọi từ một người tự xưng là nhân viên giao hàng Shopee, yêu cầu kết bạn Zalo. Sau đó, một người khác gọi video, mặc sắc phục công an, thông báo Y. liên quan đến đường dây ma túy, rửa tiền và yêu cầu hợp tác điều tra. Y. được hướng dẫn cài phần mềm "Zoom Workplace", đăng nhập bằng mã riêng, thực chất là công cụ để nhóm lừa đảo giám sát toàn bộ hoạt động điện thoại.
Lợi dụng việc Y. chuẩn bị du học Mỹ, chúng dụ Y. chuyển hơn 800 triệu đồng để "chứng minh tài chính" phục vụ điều tra. Chưa dừng lại, nhóm này yêu cầu Y. đến thuê phòng khách sạn, cách ly hoàn toàn với người thân và chỉ nghe điện thoại từ chúng. Sau đó, chúng bắt Y. nhắn tin về nhà đòi 200 triệu đồng tiền "chuộc người". May mắn là chỉ sau chưa đầy 2 tiếng kể từ lúc gia đình trình báo, Công an TP.HCM đã kịp thời phát hiện Y. trong khách sạn và giải cứu an toàn.
Trước đó, một nam sinh 18 tuổi bị lừa 200 triệu đồng và một nam sinh 19 tuổi bị lừa 51 triệu đồng cũng theo kịch bản tương tự. Các nạn nhân đều là người trẻ, thành thạo công nghệ nhưng thiếu kỹ năng đối phó tình huống.
Điều khiến tôi không thể không suy nghĩ là: Tại sao những chiêu trò cũ rích như giả công an điều tra, dọa bắt vì rửa tiền, yêu cầu chuyển tiền "chứng minh tài chính"... lại vẫn có thể qua mặt những người trẻ học hành tử tế, sống trong thời đại công nghệ, có khả năng tiếp cận thông tin nhanh chóng?
Người ta thường nói: "Trẻ bây giờ khôn lắm, tụi nó cập nhật cái gì cũng nhanh hơn cả phụ huynh". Nhưng thực tế cho thấy, sự nhanh nhạy ấy không đồng nghĩa với năng lực phân tích rủi ro hay khả năng tự vệ trước các tình huống xã hội phức tạp. Một số bạn trẻ tuy giỏi kiến thức sách vở, nhưng lại yếu vô cùng về kỹ năng nhận biết lừa đảo, thiếu khả năng giữ bình tĩnh khi gặp chuyện bất ngờ như bị vu oan liên quan đến tội phạm, hay bị đe dọa qua video call "công an mặc sắc phục".
Ngẫm lại, tôi thấy trách nhiệm lớn không chỉ nằm ở nạn nhân, mà còn ở cả cách mà nhiều gia đình đang nuôi dạy con cái.
Chúng ta quá tập trung vào thành tích học tập, vào việc "phải đậu trường chuyên, phải có bằng IELTS", mà quên đi điều thiết yếu nhất: kỹ năng sống và khả năng tự bảo vệ bản thân. Khi con nói chuyện với người lạ trên mạng, có phụ huynh nào từng dạy con cách nhận diện thông tin thật giả? Có ai từng thử tập dượt với con: Nếu ai đó nói con phạm tội, con sẽ làm gì?
Nhiều phụ huynh chỉ biết sợ con sa đà vào game, nghiện điện thoại, mà không biết con đang dùng điện thoại để kết bạn với "nhân viên Shopee", để tải phần mềm giám sát "Zoom Workplace" và rồi giao nộp hơn 800 triệu đồng mà không hề hé răng hỏi một người thân nào.
Đáng lo hơn, đây không phải lần đầu xảy ra. Công an TP.HCM liên tục phát cảnh báo, các phương tiện truyền thông đã đưa tin về những vụ lừa đảo tinh vi. Nhưng vẫn có sinh viên răm rắp nghe theo chỉ đạo từ người lạ, để rồi gia đình mất tiền, bản thân chấn động tâm lý, và niềm tin vào xã hội bị xói mòn.
Điều này cho thấy: Cảnh báo là chưa đủ. Chúng ta cần thay đổi tư duy giáo dục ngay từ trong gia đình và nhà trường.
Cha mẹ hãy ngừng nghĩ rằng con ngoan, học giỏi là đủ. Một đứa trẻ 18, 20 tuổi, dù đạt học bổng, dù đỗ trường top, nếu không biết cách phản biện, đặt câu hỏi, không hiểu rằng "công an thật sẽ không bao giờ yêu cầu chuyển tiền qua Zalo", thì vẫn dễ dàng trở thành nạn nhân.
Nhà trường cũng nên xem lại chương trình giáo dục kỹ năng sống. Những buổi sinh hoạt lớp, giáo dục công dân thay vì chỉ nói về luật an toàn giao thông cần cập nhật các hình thức lừa đảo mới, tập dượt xử lý tình huống thật, mời chuyên gia đến nói chuyện. Đừng đợi đến lúc có học sinh mất tiền, mới tổ chức "nâng cao cảnh giác".
Chúng ta cũng cần ngưng đổ lỗi cho "công nghệ phát triển quá nhanh" hay "AI quá đáng sợ". Công nghệ không xấu, chỉ là con người sử dụng nó ra sao. Những kẻ lừa đảo dùng AI để giả giọng, giả mặt công an, thì chúng ta cũng có thể dùng chính công nghệ đó để phổ biến thông tin, cảnh báo, xây dựng công cụ kiểm chứng.
Tuy nhiên, sự tỉnh táo phải bắt đầu từ bên trong. Một đứa trẻ có nội lực, có tư duy phản biện, có thói quen tìm hiểu và hoài nghi hợp lý sẽ không dễ bị dắt mũi. Và muốn con có nội lực đó, cha mẹ phải kiên nhẫn dạy dỗ từ nhỏ, chứ không thể trông chờ vài buổi tuyên truyền "hù dọa" khi con đã là sinh viên đại học.
Bẫy lừa thì sẽ ngày càng tinh vi. Nhưng một người trẻ được chuẩn bị đầy đủ sẽ không dễ dàng ngã xuống. Dạy con không chỉ là cho học thêm Toán - Lý - Hóa. Mà còn là dạy con kỹ năng sống, khả năng tự bảo vệ mình và đủ bản lĩnh để nói "Không" với những lời dụ dỗ nguy hiểm.
Nếu chúng ta không bắt đầu từ hôm nay, thì rất có thể, vụ "bắt cóc online" tiếp theo sẽ xảy ra... với chính con mình.
